به رنگ محمد(ص)
هفت سال پس از شروعِ بزرگ‌ترین پروژۀ تاریخ سینمای ایران در مهر ماه سال ۱۳۸۶، بالاخره در سال ۱۳۹۳ و با اکرانِ محدود فیلم «محمّد (ص)» در بخش خارج از مسابقۀ جشنوارۀ سی و سوم فجر، انتظار‌ها برای دیدن نخستین قسمت از این سه گانۀ عظیم دربارۀ زندگی پیامبر اکرم (ص) به پایان رسید و حال باید منتظر اکران عمومی این فیلمِ سه ساعت و ده دقیقه‌ای در سینماهای کشور باشیم. بدون شک زندگی پیامبر اسلام (ص) که خداوند او را «رحمة للعالمین» نامیده، بهترین الگو برای سبک‌زندگیِ مسلمانان است و حال این فیلم وظیفۀ خطیرِ به تصویر کشیدن این زندگی را به عهده گرفته است.
داستان اوّلین بخش از سه گانۀ «محمّد (ص)»، از پیش از تولّد پیامبر گرامی اسلام آغاز شده و تا دوازده سالگی و سفر ایشان به صومعۀ بحیرا ادامه می‌یابد. همچنین برای اکرانِ بین المللیِ فیلم نیز تدارک گسترده‌ای دیده شده و کمپانی‌های بزرگی برای پخش جهانیِ فیلم در نظر گرفته شده‌اند. امّا بازۀ تولیدِ هفت سالۀ این فیلمِ ۳۰ میلیون دلاری دستخوشِ جزییات و حواشی زیادی بوده که در این مطلب به برخی از آنان پرداخته‌ایم.
بودجه‌ای فاخر برای یک فیلم فاخر
وقتی پای ساختِ فیلمی دربارۀ آخرین پیامبر به میان می‌آید طبیعتا اعداد و ارقام و هزینه‌ها آن‌چنان مهم به نظر نمی‌رسد و این عظمت و ماندگاری اثر است که از اولویت برخوردار است. البته این نکته نیز باید ضمیمه شود که هزینه‌هایی مدنظر است که اسراف در آن‌ها جایی نداشته باشد و نه هر ریخت و پاشی به نامِ ساخت فیلم! هزینۀ ساخت فیلم «محمّد (ص)» توسط سازنده‌گانش ۹۵ میلیارد تومان معادل سی میلیون دلار اعلام شده که اگر هزینۀ ده میلیون دلاری ساختِ شهرک نور را از این میزان کم کنیم، حدود بیست میلیون دلار هزینۀ نهایی این فیلم شده که به ادعای تهیّه‌کنندگان اثر، ده میلیون دلار کمتر از برآوردهای اولیه بوده است. از این میزان هزینه، ۳۰۰میلیون تومان هزینۀ فیلمنامه، ۶۰۰ میلیون تومان هزینۀ تحقیق، پژوهش و مطالعات اجرایی، ۷ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان هزینۀ خرید تجهیزات سینمایی، ۱۵میلیارد و ۲۰۰میلیون تومان هزینۀ پیش تولید فیلم، ۳۱ میلیارد تومان هزینۀ تولید فیلم، ۱۵میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان هزینۀ پس از تولید فیلم و ۱میلیارد و ۲۲۰ میلیون تومان هزینۀ ساخت و سازِ ساختمان اداری بوده است. در ساخت شهرک سینماییِ نور نیز، برای بخش مکه ۱۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان، کلیسای بصرا ۶ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان و شهر مدینه ۴میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان هزینه شده است.
از شعب ابی‌طالب تا صومعۀ بحیرا
داستانِ فیلمنامه‌ای با ۲۰۰ سکانس که مجید مجیدی و کامبوزیا پرتوی با همکاریِ حمید امجد آن را نگارش کرده‌اند، از روز پایانیِ حصر مسلمانان در شعبِ ابی‌طالب آغاز شده و سپس با یک فلش بک به سالِ ولادت حضرت رسول (ص) و حملۀ ابرهه به خانۀ خدا بازمی‌گردد. حدود بیست دقیقه از فیلم در سال دهم بعثت و شعب ابی‌طالب سپری شده ولی بیشتر دقایق آن به دوران کودکی ایشان و روایت این دوره تا سن دوازده سالگی اختصاص یافته است. صحنه‌های وفاتِ آمنه، مادر پیامبر (ص) در روستای ابواء و صحنه‌هایی مربوط به دوران خردسالیِ پیامبر تحت دایگیِ حلیمه در روستای سعدیه و اوّلین سفر پیامبر به همراه عمویش ابوطالب به شام و حوادث رخ داده در صومعۀ بحیرا و بشارتِ ظهور آخرین پیامبر به ابوطالب از جانب راهبی مسیحی به نامِ بحیرا، از بخش‌های دیگر فیلم «محمّد (ص)» است.
مجیدی برای نوشتن فیلمنامه خدمت مراجع مختلف مانند رهبر معظم انقلاب، آیت الله سیستانی، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله جوادی آملی رسیده و با تعدادی از دانشمندان، مورخان، علما و سیره‌شناسان جهان اسلام در ایران و کشورهایی مانند مراکش، تونس، لبنان، عراق و الجزایر دیدار کرده و با رجوع، جمع‌آوری و استناد به منابع شیعه و اهل سنت، فیلمنامۀ «محمّد (ص)» را نگاشته است. همچنین مقام معظم رهبری در روز ۱۷ آبان ماه ۹۱ در بازدیدی ۶ ساعته از پشت صحنۀ فیلم دیدار کرده‌اند که این اولین دیدار ایشان از مراحل تولید یک پروژه سینمایی بوده است و مجیدی هم گفته که پس از اکران فیلم در مورد محتوای آن دیدار اطلاع‌رسانی خواهد شد.
شهرکی با چشم‌انداز ۳۰ ساله
برای ساختِ «محمّد (ص)» شهرک سینمایی پیامبر اعظم (ص) یا همان شهرک سینمایی نور با وسعت بیش از ۱۰۰ هکتار به عنوان اولین شهرک سینمایی دوران صدر اسلام در ایران احداث شده است. شهرکی که به ادّعای سازندگان فیلم توان جذب پروژه‌های داخلی و بین‌المللیِ سینمایی و تلویزیونی از نقاط مختلفِ جهان اسلام را داراست و با چشم اندازی ۳۰ ساله ساخته شده تا سینما و تلویزیون ایران را از ساخت دکورهای متعدد از صدر اسلام برای پروژه‌های مختلف، بی‌نیاز سازد. در این رابطه نیز ابتدا قرار بر این بوده که تمام دکورهایِ مربوط به فیلم در خارج از کشور و در کشورهایی مانندِ مراکش و لبنان ساخته شود امّا در نهایت شرکت سینمایی نور تابان وابسته به بنیادِ مستضعفان، تصمیم به تاسیس چنین شهرکی می‌گیرد. شهرکی در ۵۵ کیلومتری شهر قم و در همجواری روستای اللهیار که به صورت یک به یک و در اندازۀ واقعی ساخته شده است و ماهیانه مبلغی معادل ۱۰۰ میلیون تومان برای تعمیر و نگهداری آن هزینه می‌شود.
از قم به آفریقا
به جز شهرک سینمایی نور، بخش‌هایی از فیلم «محمّد (ص)» در کرمان و عسلویه و در نهایت آفریقای جنوبی جلوی دوربین رفته است. سکانس‌های فیلمبرداری شده در آفریقای جنوبی، سکانس‌هایِ مربوط به لشکرکشی ابرهه به خانۀ خدا و دفع حملۀ او به وسیلۀ ابابیل هستند و با توجّه به اینکه این صحنه‌ها به تعداد زیادی فیل نیاز داشته، ساختِ آن‌ها در آفریقا انجام شده است.
عوامل، همه اسکاری!
چهره‌های سر‌شناس و بین‌المللی زیادی در این پروژه مجیدی را همراهی کرده‌اند. از جملۀ این چهره‌های سر‌شناس که جزو عوامل فنی «محمّد (ص)» بوده‌اند، می‌توان به «ویتوریو استرارو» فیلمبردار نامدار ایتالیایی اشاره کرد که تاکنون ۳ بار برای فیلم‌های «اینک آخرالزمان»، «سرخ‌ها» و «آخرین امپراتور» به ترتیب در سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۸۱ و ۱۹۸۷، موفق به کسب جایزه اسکار شده است. این فیلمبردار مطرح ایتالیایی که «کتاب نقاشی محمود فرشچیان» را، منبع الهام ایده‌هایش برای فیلمبرداری «محمّد (ص)» دانسته در گفت‌و‌گویی خاطرۀ شگفت‌آوری هم از چگونگیِ پیوستنش به فیلم «محمّد (ص)» نقل کرده است: «سال ۲۰۱۰ که با رشید بن هادی (کارگردان) در پروژه‌ای در الجزایر همکاری می‌کردم، برای اینکه اسلام را بهتر بشناسم، خواندن کتابی درباره زندگی محمّد (ص) را شروع کردم. به محض اینکه خواندن آن کتاب تمام شد، مثل یک رویای جادویی ایمیلی دریافت کردم با این مضمون که آیا علاقه‌مند هستم در ساخت فیلم محمد (ص) حضور داشته باشم؟»
همچنین «اسکات اندرسن» که برنده اسکار برای طراحی جلوه‌های ویژه در سال ۱۹۹۶ است، طراحی جلوه‌های ویژه این فیلم از جمله حمله سپاه ابرهه را بر عهده داشته است. اندرسون که به‌خاطر فیلم «بیب» در سال ۱۹۹۶ برنده جایزه اسکار شده است، علاوه بر این فیلم طراحی جلوه‌های ویژۀ فیلم‌هایی مانند ترمیناتور ۲ (۱۹۹۱)، مرد نامرئی (۲۰۰۰)، کینگ‌کنگ (۲۰۰۵)، استخوان‌های دوست‌داشتنی (۲۰۰۹) و ماجراهای تن‌تن (۲۰۱۱) را نیز در کارنامه دارد و یک بار دیگر هم در سال ۲۰۰۰ نامزد دریافت اسکار شده است.
طراح تولید، صحنه و دکور این فیلم هنرمندِ کرواتی به نام «می‌لژن کرکا کلژاکویچ» است که جوایزی همانندِ جایزۀ «سزار»، «آکادمی فیلم اروپا» و همچنین نامزدی دریافت جایزه «اِمی» (اسکار تلویزیونی) را در کارنامه دارد. مدیریت و خلاقیتِ این هنرمند پرسابقه و همکاری‌اش با طراح صحنه و لباس شناخته شدۀ ایرانی یعنی محسن شاه ابراهیمی موجب ساخته شدن شهرک سینمایی نور به روشی منحصر به‌فرد و بدون استفاده از روش رایج داربست و لوله در دکورسازی شده و برای نخستین بار در ایران برای ساختِ این دکور عظیم از سازه‌های سبک مقاوم استفاده شده است.
«الله رخا رحمان» هندی که بیشتر او را با نام «ای. آر. رحمان» می‌شناسند، هم کارِ آهنگسازی فیلم را انجام داده است. کسی که تاکنون برنده جوایز بسیاری از جمله پانزده جایزه «فیلمفیر»، چهار جایزه ملی فیلم هند، دو جایزه «گِرَمی»، یک جایزه «بفتا»، یک جایزه «گلدن گلوب» و دو جایزه «اسکار» شده و مجله تایم در سال ۲۰۰۹ او را در فهرست «تایم ۱۰۰» به عنوان یکی از صد فرد تاثیرگذار در جهان جای داده است. «مایکل اُ کانر» انگلیسی و برنده اسکار نیز به عنوان طراح لباس فیلم «محمد (ص)» حضور داشته است. در کارنامه این طراح برجسته لباس، دریافت جایزه‌های اسکار و بفتا دیده می‌شود.
ضمن اینکه به این فهرست بلند بالا باید نام‌هایی مانندِ «جیانتو دروسی» و «لوکا لاچین» ایتالیایی را نیز اضافه کرد که اولی طراح گریم فیلم «محمد (ص)» بوده و دومی که سابقۀ فعالیت به عنوان دستیار کارگردان در فیلم‌های معروفی مانند «دار و دستۀ نیویورکی» و «جیمز باند، ذرّه‌ای آرامش» را در کارنامه دارد، برنامه‌ریز و دستیار مجید مجیدی بوده است.
امکاناتی که حالا داریم
شاید یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ساخته شدن فیلم «محمد (ص)» برای سینمای ایران، تجهیزات جدید و گران‌قیمتی باشند که برای این فیلم خریداری یا ساخته شده و حال می‌توان از آن‌ها برای دیگر پروژه‌های فاخر نیز استفاده کرد.
دو پروژکتور بسیار قویِ تنگستنی با پرتاب نور فوق العاده بالا که هم در نورپردازیهای روز و هم برای نورپردازیهای شب به کار می‌رود؛ پنج دوربین دیجیتال فوق‌العاده پیشرفته که برای اولین بار وارد ایران شده است و دو دستگاه تاورکرین جدید و مدرن با کنترل اتوماتیک و هیدرولیک و طول بازوی بیش از ۱۰ متر از مهم‌ترین وسایل خریداری شده برای این فیلم هستند. همچنین تعداد زیادی طوفان ساز، باران ساز و مه ساز و چند دستگاه سینمابیلِ مدرن در خود ایران و مخصوص این پروژه، طرّاحی و ساخته شده است.
فیلم را ببینید، بعد انتقاد کنید
از همان نخستین روزهای ساخته شدنِ «محمد (ص)»، حملاتی از جانب گروه‌های تندرویِ وهابی و سلفی به فیلم آغاز شد و تعدادی از علمای الازهر نیز به بهانۀ به تصویر کشیده شدن چهرۀ پیامبر اسلام (ص) که هرگز واقعیت ندارد، فیلم را تحریم کرده و خواستار توقّف تولید آن شدند. البته مجیدی هم بیکار ننشسته و هرگاه مجالی یافته به این انتقادات پاسخ داده است: «در خصوص زندگی حضرت عیسی و موسی ده‌ها کار ساخته شده و حتی در خصوص بودا آنطور که من اطلاعات دارم، ۴۵ فیلم ساخته شده است اما در خصوص وجود مقدس خاتم پیامبران که با آمدن او حجت بر تمام هستی تمام می‌شود تنها یک فیلم الرساله ۴۰ سال قبل توسط مصطفی عباد ساخته شده که آن هم اگر قرار باشد با دیدگاه‌های امروز بررسی شود به اثری خشن تأمین می‌شود. البته من نگرانی دوستان را ارج می‌نهم اما واقعا نگرانی آن‌ها از چیست، اینکه چهره حضرت را نشان بدهیم، در این زمینه ما با توجه به حساسیت‌هایی که با ائمه داریم، نگرانیمان اگر از آن‌ها بیشتر نباشد، قطعا کمتر هم نخواهد بود اما سؤال من این است که این نگرانی از کجا می‌آید و چرا به جای اینکه کمک کنند از دور ایستاده‌اند و فیلم را تخطئه می‌کنند، آن هم بدون اینکه اثر را دیده باشند. بنابراین از دوستان دانشگاه الازهر دعوت می‌کنم که ابتدا فیلم را ببینند و بعد در مورد آن گفت‌وگو می‌کنیم اما به طور کلی فکر می‌کنیم در زمینه فرهنگی جهان اسلام بسیار کم کاری کرده است و در این زمینه به اسلام ظلم کرده‌ایم.»
حال باید تا زمان اکرانِ عمومیِ فیلم به انتظار نشست و دید مجیدی تا چه میزان در تصویر نمودنِ چهرۀ رحمانیِ پیامبر (ص) موفّق عمل کرده است و البته سوال بزرگتری که پیش می‌آید این است که قسمت‌های دوم و سوم این اثر چه هنگام و توسط چه کسی ساخته خواهند شد؟ سوالی که مجید مجیدی در جوابش گفته: «قطعا قسمت‌های دوم و سوم ساخته خواهد شد اما هنوز مشخص نیست که خودم آن‌ها را کارگردانی می‌کنیم یا خیر. اگر توفیقی بود من خواهم ساخت و در غیر این صورت، دیگران این مسیری که شروع شده است را ادامه خواهند داد.» در این رابطه نیز زمان همه چیز را مشخّص خواهد کرد.
