پیدا و پنهان «نگاه نو»؛ حضور فیلم‌اولی‌ها رقابت امن پیشکسوتان را برهم می‌زند؟
تغییرات بخش «نگاه نو» از ابتدای دهه ۹۰ در فجر سی و چهارم به اوج خود رسید، از آن پس با افزایش فیلمسازان باتجربه در سودای سیمرغ، بخش نگاه نو تفکیک و با جوایز کمتر برگزار شد، این اتفاق امسال در حالی رخ داد که تعداد فیلمسازان باسابقه جشنواره فجر کم بود.
سال ۹۸ بود که بعد از اعلام فیلم‌های بخش نگاه نو، صدای اعتراض و انتقاد منتقدان و فیلمسازان بلند شد. در بخش نگاه نو جشنواره سی‌وهشتم، نام سه کارگردان به چشم می‌خورد که تنها به دلیل قانون جشنواره و گرفتن پروانه اولین فیلم سینمایی در این فهرست قرار گرفته بودند درحالی‌که پیشتر چند فیلم را در گروه هنر و تجربه کارگردانی کرده بودند. این قانون باعث شده بود فیلمسازانی که این تجارب را نداشتند و در این بخش قرار گرفته بودند، به رقابت با کارگردانانی بپردازند که تجربه بیشتری داشتند.
به بیان دیگر فیلمسازان بخش نگاه نو می‌خواستند فقط با خودشان رقابت کنند و حضور کارگردانان باتجربه که فقط به دلیل دریافت اولین پروانه ساخت اثر سینمایی در این بخش حضور داشتند، رقابتی عادلانه را از آنان دریغ می‌کرد. شرایطی که بعدتر با تلفیق بخش نگاه نو و سودای سیمرغ، دوباره صدای اعتراض کارگردانان را بلند کرد.
رقیه توکلی کارگردان فیلم مادری در گفت‌وگویی گفته بود: وقتی بخش نگاه نو جدا بود، دست‌کم می‌دانستم که از بین ۳۵ فیلم اول، یازده فیلم انتخاب می‌شود، اما با این تغییر، این امکان کاهش پیدا کرده بود. ممکن بود فیلمسازان حرفه‌ای آن‌قدر آثار خوبی ساخته باشند که جایی برای ما نماند، چرا که هرچه باشد تجربه من کم است و شاید توان کافی برای رقابت نداشته باشم.
فجر۴۲ و جسارت فیلم اولی‌ها / دهه ۹۰، دهه کم‌لطفی به نگاه نو
اما درست ۴ سال بعد و در جشنواره فیلم فجر امسال، ورق این اتفاق، به شکل دیگری برگشت. از همان روز اعلام اسامی فیلم‌های بخش نگاه نو، فیلم بی‌بدن به شرکت داده نشدن در بخش سودای سیمرغ اعتراض کرد و این رویکرد، اعتراضات را به نشست‌های خبری فیلم‌های باغ کیانوش، آپاراتچی و چند فیلم اولی دیگر کشاند. این نشان می‌داد که امسال برخلاف اعتراض سال‌های قبل، فیلم‌سازهای اول تمایل عجیبی به رقابت با کارگردانان پیشکسوت دارند.
تا سال ۹۴ همچنان با تقلیل جوایز نگاه نو به سه سیمرغ این روال کج‌دارومریز پیش رفت تا در فجر همان سال دو شگفتی در نسلی جدید، مسیر جشنواره، سینما و این بخش را تغییر دادفارغ از آن‌که به جز بهروز افخمی و مسعود جعفری‌جوزانی فیلم‌ساز کارکشته و باسابقه زیاد دیگری در بخش اصلی نبود اما اعتراض فیلم اولی‌ها به شرکت داده نشدن در بخش اصلی دلایل متعددی دارد که به رویه بخش نگاه نو در سال های اخیر، مربوط می‌شود.
بررسی روند بخش نگاه نو از ابتدای ایجاد در جشنواره فیلم فجر نشان می‌دهد این بخش از ابتدای دهه ۹۰ دچار تغییرات جدی شده است. پیش از این دهه، در اغلب دوره‌ها فیلم‌های اول و دوم با هم رقابت می‌کردند و فیلمسازانی که دومین اثرشان را ساخته بودند در کنار فیلمسازانی که اولین کارشان را تولید کرده بودند، قرار می‌گرفتند. در برخی از این سال‌ها حتی جوایز به تفکیک اولین یا دومین اثر اهدا می‌شد و رقابت میان همه فیلمسازان اول به صورت مجزا بود.
این روال اگرچه با چند حاشیه همراه بود اما مانند دهه ۹۰ چالش ایجاد نکرد، زیرا با ورود به دهه ۹۰، هم تعداد جوایز، کاهشی جدی داشت و هم از سال ۹۴ به این سو روند بخش نگاه نو به کلی تغییر کرد.
تا سال ۹۴ همچنان با تقلیل جوایز این بخش به سیمرغ بهترین فیلم، بهترین فیلم‌نامه و بهترین کارگردانی، این روال کج‌دارومریز پیش رفت تا در فجر همان سال دو شگفتی در نسلی جدید، مسیر جشنواره، سینما و این بخش را تغییر داد. سعید روستایی و محمدحسین مهدویان با ابد و یک روز و ایستاده در غبار اغلب جوایز مهم آن سال را به خانه بردند و بخش نگاه نو به شکل ویژه‌ای قدرت‌نمایی کرد.
فیلمسازان حرفه‌ای در کنار فیلم‌اولی‌ها؛ رقابتی نگران‌کننده؟
برخی از کارشناسان، یکی از دلایلی که در فجر سی و پنجم، فیلم‌های بخش نگاه نو با بخش اصلی ترکیب شدند را درنتیجه اتفاقات سال گذشته فجر می‌دانستند. فیلم اولی‌های فجر۳۴ به اندازه‌ای استعداد از خود نشان داده بودند که سال بعد این بخش با بخش اصلی یکی شد.
تابستان داغ، ویلایی‌ها، ایتالیا ایتالیا و بیست‌ویک روز بعد بخشی از فیلم‌های آن سال بودند که هر دو در بخش اصلی با فیلمسازانی چون علیرضا داوود نژاد، پوران درخشنده و.. به رقابت پرداختند. از اینجا بود که جسارت فیلمسازان اول در رقابت با همتایام باتجربه‌تر به چشم آمد؛ تا آنجا که منیر قیدی در نشست خبری ویلایی‌ها عنوان کرد: در فیلم‌های بسیاری، دستیار کارگردان و منشی صحنه بودم و خودم را فیلم اولی نمی‌دانم.
کاوه صباغ‌زاده کارگردان ایتالیا ایتالیا نیز گفته بود: تفکیک جشنواره فیلم فجر از بخش نگاه نو را واقعا درک نمی‌کنم و حس می‌کنم بیشتر جنبه رقابتی از جانب فیلمسازان حرفه‌ای دارد. حتی این‌طور به نظر می‌رسد که آنها از قرار گرفتن در کنار جوانان، نوعی ترس و نگرانی دارند و شاید نگاه جوانان به مقوله فیلم‌سازی را درک نکنند.
جشنواره‌ای جدا برای فیلم اولی‌ها؛ نقطه شروع اعتراضات
هیجان و استعداد سرشار فیلم اولی‌ها در جشنواره تا آنجا رسید که سال ۹۶ تنها چهار فیلم در جشنواره حضور داشتند و همان ۴ فیلم نیز باز در بخش اصلی قرار گرفتند. کم شدن تعداد فیلم اولی‌های جشنواره یا از سلب‌اعتماد تهیه‌کنندگان برای سرمایه‌گذاری روی این فیلم‌ها خبر می‌داد و یا از کنار گذاشته شدن این فیلم‌ها توسط هیات انتخاب.
مصادره، امیر، خجالت نکش و بمب؛ یک عاشقانه فیلم‌های این سال بودند که از قضا همگی با سرمایه بخش خصوصی تولید شده بودند. نادیده گرفتن فیلم اولی‌ها در این سال ادامه پیدا کرد تا در مراسم اختتامیه اعلام شد که قرار است سال بعد، جشنواره مستقلی برای فیلم‌های اول برگزار شود. اتفاقی که رسما فیلم‌اولی‌ها را کنار می‌زد و واکنش‌های متعددی به دنبال داشت.
بسیاری از کارگردانان سینما، جدا کردن بخش نگاه نو از جشنواره فیلم فجر را نوعی بی‌عدالتی در حق فیلمسازان جوان می‌دانستندبسیاری از کارگردانان سینما جدا کردن بخش نگاه نو از جشنواره فیلم فجر را نوعی بی‌عدالتی در حق فیلمسازان جوان می‌دانستند. محمدرضا خردمندان کارگردان فیلم بیست‌ویک روز بعد، درباره این مساله گفته بود: به نظر من کم‌انصافی است که این فرصت را از کارگردانان جوان در جشنواره فیلم فجر دریغ کنیم؛ کما اینکه می‌دانیم عدم‌حضور فیلم اولی‌ها در جشنواره در زمان اکران عمومی، آنها را با مشکلات عدیده‌ای همراه می‌کند و فیلم‌ها با آسیب جدی همراه می‌شوند.
این کارگردان در ادامه صحبتش، ما را به سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر ارجاع می‌دهد: در این دوره از جشنواره، بخش نگاه نو حذف شد و فیلم‌های کارگردانان فیلم اولی در بخش اصلی کنار کارگردانان حرفه‌ای به نمایش درآمد. در آن مقطع ما فکر کردیم که قرار است تدبیری صورت بگیرد و اتفاق خوبی برای جوانان روی دهد اما عملا این گونه نشد.
با این اوصاف می‌توان شروع جریانی که فیلمسازان اول را به رقابت در بخش اصلی ترغیب می‌کرد، در همین نقطه دانست. جایی که اعلام شد از جشنواره ۹۷، بخش نگاه نو حذف و جشنواره‌ای جدا برای فیلم اولی‌ها برگزار می‌شود. اما این خبر هم مانند بسیاری از فراز و فرودها در این بخش به سرانجام مشخصی نرسید و در سال ۹۷ نیز بخش نگاه نو اضافه شد، اما این‌بار در رقابتی جدا از بخش اصلی. گویی که جشنواره نه تنها امسال بلکه هر سال که تمایل فیلم اولی‌ها به حضور در بخش اصلی را دیده، بیشتر آنان را به حاشیه رانده است.
وقتی فضای سودای سیمرغ برای رقابت حرفه‌ای‌ترها امن می‌شود
در جشنواره سی‌وهفتم فیلمسازان پیشکسوتی چون فریدون جیرانی، مرحوم کیومرث پوراحمد، رسول صدرعاملی، رضا میر کریمی حضور داشتند و باز جشنواره ترجیح داد فیلم اولی‌ها را از دور این رقابت بیرون بگذارد. سال ۹۸ که همچنان فیلم اولی‌ها از رقابت اصلی بیرون بودند هم فیلمسازانی چون ابراهیم حاتمی‌کیا، مجید مجیدی و مسعود کیمیایی پرتجربه‌تر و محمدحسین مهدویان، بهروز شعیبی، سعید روستایی و پیمان قاسم‌خانی از نسل‌های بعدی سینمای ایران در بخش اصلی حاضر بودند. به نظر می‌رسد جشنواره ترجیح داده بود با حضور چنین فیلمسازانی در بخش اصلی، فیلمسازان اول را در کنار آنها قرار ندهد تا رقابت امن‌تری برای آنان شکل بگیرد.
با وجود حواشی بسیار و اعتراضات، باز جشنواره حاضر نشد بخش نگاه نو و سودای سیمرغ را یکی کند و نگاه ویژه‌تری به این بخش داشته باشدسال ۱۴۰۰ اما همچون سال‌های قبل، خبری از حضور پیشکسوتان زیادی در جشنواره نبود. به جز مسعود کیمیایی و رضا میرکریمی، نام فیلمسازان قدر دیگری در لیست سودای سیمرغ به چشم نمی‌خورد و درست در همین دوره و بعد از ۵ سال، دوباره فیلمسازان اول به سودای سیمرغ راه پیدا کردند. جشنواره چهل‌ویکم نیز نگاه نو و سودای سیمرغ را ادغام کرده بود. در این سال به جز مرحوم کیومرث پوراحمد و محمدحسین لطیفی نام چندان آشنایی میان فیلمسازان نبود.
این مهم نشان می‌داد ادغام یا تفکیک این دو بخش، ارتباط چندانی به حضور فیلمسازان با تجارب مختلف در جشنواره دارد. امسال هم جشنواره مانند چندسال گذشته، از فیلمسازان پیشکسوت آکنده نبود. اما با وجود حواشی بسیار و اعتراضات، باز جشنواره حاضر نشد بخش نگاه نو و سودای سیمرغ را یکی کند و نگاه ویژه‌تری به این بخش داشته باشد.
آنچه از نظرات منتقدان در جشنواره فجر امسال برمی‌آید، پرویزخان به عنوان یک فیلم اولی از میان ۳۳ فیلم امسال متفق‌القول با اکثریت آرا انتخاب شد و در اولویت فهرست‌شان قرار گرفت. این بدان معناست که امسال و علیرغم حضور تعداد کمی از فیلمسازان پیشکسوت، جشنواره فیلم فجر حتی رویه سال‌های قبل خود را نیز پیش نگرفته تا با ادغام این دو بخش، هم خلا حضور فیلمسازان باتجربه‌تر را پر کند و هم راهی برای ورود استعدادهای جوان به سینما باشد.
منبع: ایرنا
